जगातील सर्वात मोठे सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म फेसबुक आता वादाचा चेहरा बनले आहे. फेक न्यूज, भडकाऊ पोस्ट्स असे अनेक डाग याला लागले आहेत. आता फेसबुकने गेल्या दोन वर्षांतील अनेक अंतर्गत अहवालांमध्ये काही धक्कादायक खुलासे केले आहेत.

जुलै 2020 च्या अहवालात गेल्या 18 महिन्यांत अशा पोस्टमध्ये झपाट्याने वाढ झाल्याचे ठळकपणे नमूद करण्यात आले आहे. एवढेच नाही तर पश्चिम बंगालसह आगामी विधानसभा निवडणुकीत अशा पोस्ट्द्वारे जनतेच्या भावना दुखावल्या जाण्याची शक्यता होती.

सोशल मीडिया पोस्टमुळे भारतात हिंसाचाराचा धोका अधिक
फेसबुकवर कोणत्याही द्वेषपूर्ण पोस्टला लाल झेंडा दिला जातो. असे चिन्हांकित करणे म्हणजे धोक्याचा इशारा आहे. उदाहरणार्थ, लाल ध्वजाच्या माध्यमातून लोकांना ते टाळण्यासाठी सिग्नल दिला जातो. फेसबुकच्या अशा जवळपास सर्व अहवालांनी भारताला धोका असलेल्या देशांमध्ये (ARC) श्रेणीत ठेवले आहे. यानुसार, भारतात सोशल मीडिया पोस्टमधून सामाजिक हिंसाचाराचा धोका इतर देशांच्या तुलनेत जास्त आहे.

चुकीच्या माहितीच्या पोस्टमध्ये अल्पसंख्याकांचा समावेश आहे
युनायटेड स्टेट्स सिक्युरिटीज अ‍ॅण्ड एक्सचेंज कमिशन (SEC) कडे सादर केलेल्या कागदपत्रांमध्ये अशा अनेक गोष्टींचा उल्लेख करण्यात आला आहे. फेसबुकचे माजी कर्मचारी आणि व्हिसलब्लोअर फ्रान्सिस हॉगेनचे कायदेशीर सल्लागार यांनी ही कागदपत्रे यूएस काँग्रेसला सुधारित स्वरूपात प्रदान केली आहेत.

यामध्ये म्हटले आहे की, बहुतेक द्वेषयुक्त भाषण आणि उत्तेजित पोस्टच्या थीम हिंसाचाराच्या वाढत्या धमक्यांवर केंद्रित आहेत. यामध्ये कोविडशी संबंधित चुकीच्या माहितीमध्ये अल्पसंख्याक गटाचा समावेश करण्यात आला होता. त्याच वेळी, जातीय हिंसाचारात मुस्लिमांचा सहभाग असल्याच्या खोट्या बातम्यांचा समावेश करण्यात आला. अमेरिकन काँग्रेसकडून प्राप्त झालेल्या सुधारित आवृत्त्यांचे द इंडियन एक्सप्रेससह जागतिक वृत्तसंस्थांनी पुनरावलोकन केले आहे.

आसामचे मुख्यमंत्रीही अफवा पसरवण्यात सहभागी होते

2021 मध्ये आसाममधील विधानसभा निवडणुकीपूर्वी, एका अंतर्गत अहवालात असा दावा करण्यात आला होता की आसामचे विद्यमान मुख्यमंत्री हिमंता बिस्वा सरमा यांना देखील चिथावणीखोर आणि अफवा पसरवल्याबद्दल फेसबुकवर (लाल ध्वज) चिन्हांकित करण्यात आले होते. मुस्लिम आसाममधील लोकांवर जैविक हल्ल्याच्या तयारीत असल्याचे सांगण्यात आले होते. त्यामुळे यकृत, किडनी आणि हृदयाशी संबंधित आजार उद्भवतात.

द इंडियन एक्सप्रेसने हेमंत बिस्वा सरमा यांना द्वेषाने भरलेल्या पोस्टमध्ये त्यांच्या 'चाहते आणि समर्थकांच्या' सहभागाबद्दल विचारले होते? यावर सरमा म्हणाले, 'मला याबद्दल काहीच माहिती नव्हती.' त्याचवेळी, फेसबुकने त्याच्या पृष्ठावर पोस्ट केलेल्या सामग्रीवर चिन्हांकित करण्यासंदर्भात त्याच्याशी संपर्क साधला होता का, असे विचारले असता. यावर सरमा म्हणाले, 'माझ्याशी कोणत्याही प्रकारचा संपर्क झाला नाही.'

भडकाऊ कन्टेंट फेसबूकने पसरवला
'भारतात धार्मिक संघर्ष' शीर्षकाने एका इतर इंटर्नल फेसबूक रिपोर्टमध्ये सांगण्यात आले, की इंग्रजी, बांग्ला आणि हिंदीतील भडकाऊ कन्टेंट अनेकदा पोस्ट करण्यात आला. प्रामुख्याने डिसेंबर 2019 आणि मार्च 2020 या दरम्यान ते पोस्ट करण्यात आले होते. या कन्टेंट आणि नागरिकत्व संशोधन विधेयकाला होणाऱ्या विरोधामध्ये साम्य होते.

विशेष म्हणजे, आपल्या प्लॅटफॉर्मवर असला कन्टेंट असतानासुद्धा फेसबूकने त्या न्यूजफीडमध्ये ते थांबवणे सोडून ते प्रसारित कसे होईल यासाठी एल्गोरिदम तयार केले होते. असा खुलाचा या डॉक्युमेंट्समध्ये करण्यात आला.