देशात 1 डिसेंबरपासून प्रायोगिक प्रकल्पांतर्गत रिटेल डिजिटल रुपया (Digital Rupee - e₹-R) चा वापर सुरू झाला आहे. हे डिजिटल चलन कसे वापरले जाईल आणि डिजिटल चलन कसे प्राप्त होईल? यासंबंधीचे अनेक प्रश्न लोकांच्या मनात आहेत. त्यामुळे देशातील प्रत्येकाला हे चलन केव्हा उपलब्ध होईल याबद्दल विचार सुरु असतानाच, सध्या देशातील प्रत्येक नागरिक डिजिटल चलन वापरू शकणार नाही, कारण आरबीआयने पायलट प्रोजेक्ट म्हणून याची सुरुवात केली आहे. ही सुविधा फक्त मुंबई, नवी दिल्ली, बेंगळुरू आणि भुवनेश्वर या चार शहरांमध्ये उपलब्ध असेल.
या पायलट प्रोजेक्ट अंतर्गत, स्टेट बँक ऑफ इंडिया, ICICI बँक, येस बँक आणि IDFC फर्स्ट बँक सध्या भारतात डिजिटल रुपया जारी करू शकतात. येत्या काळात इतर चार बँका देखील लवकरच भारतात डिजिटल रूपे जारी करू शकतील. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) सुरुवातीला डिजिटल रुपी व्यवस्थापनाच्या मजबूततेची चाचणी घेण्यासाठी एक पायलट रन चालवत आहे आणि यादरम्यान झालेल्या चुका लक्षात ठेवेल, जेणेकरून पुढील पायलट रनमध्ये त्या टाळता येतील.
डिजिटल रुपया 2 प्रकारांमध्ये विभागलेला
वास्तविक सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी (CBDC) चे किरकोळ आणि घाऊक अशा दोन विस्तृत श्रेणींमध्ये सीमांकन केले गेले आहे. घाऊक विभागासाठी CBDC चा पहिला पायलट 1 नोव्हेंबर रोजी लाइव्ह झाला, आता CBDC चा पहिला पायलट प्रकल्प किरकोळ वापरकर्त्यांसाठी म्हणजेच सामान्य लोकांसाठी सुरू झाला. किरकोळ CBDCs संभाव्यतः सर्व खाजगी क्षेत्रातील, गैर-आर्थिक ग्राहक आणि व्यवसायांसाठी वापरण्यासाठी उपलब्ध असतील, तर घाऊक CBDCs निवडक वित्तीय संस्थांपर्यंत मर्यादित प्रवेशासाठी डिझाइन केलेले आहेत. रिटेल CBDC बहुतेक किरकोळ व्यवहारांसाठी रोखीची इलेक्ट्रॉनिक आवृत्ती मानली जाईल.
डिजिटल रुपया कसा चालेल?
डिजिटल रुपया किंवा e₹-R हे डिजिटल टोकन असेल जे सध्याच्या चलनाच्या बरोबरीने देवाणघेवाण करण्यायोग्य असेल आणि सध्या बँकेद्वारे जारी केलेले कागदी चलन आणि नाणी समान मूल्यांमध्ये जारी केले जातील. डिजिटल चलन बँकांच्या माध्यमातून वितरित केले जाईल. सामान्य माणूस या बँकांद्वारे प्रदान केलेल्या डिजिटल वॉलेटद्वारे e?-R सह व्यवहार करण्यास सक्षम असेल, जे मोबाईल फोन किंवा गॅझेटमध्ये संग्रहित करणे आवश्यक आहे. डिजिटल चलनासह व्यवहार व्यक्ती ते व्यक्ती (P2P) आणि व्यक्ती ते व्यापारी (P2M) दोन्ही असू शकतात. आम्ही डिजिटल वॉलेट व्यवहार करतो त्याप्रमाणे व्यापारी स्थानांवर प्रदर्शित QR कोड वापरून व्यापाऱ्यांना पेमेंट केले जाऊ शकते.
